Polska, mimo że nie jest krajem o największej bioróżnorodności na świecie, może pochwalić się wieloma rzadkimi i unikalnymi gatunkami zwierząt. Nasze parki narodowe stanowią ostoję dla wielu z nich, zapewniając im bezpieczne schronienie i odpowiednie warunki do życia. W tym artykule przyjrzymy się niektórym fascynującym gatunkom, które można spotkać w różnych zakątkach naszego kraju.
Parki narodowe jako ostoje bioróżnorodności
Polskie parki narodowe, choć zajmują zaledwie około 1% powierzchni kraju, są domem dla niemal 70% gatunków występujących w Polsce. To prawdziwe skarbnice bioróżnorodności, gdzie dzięki szczególnej ochronie mogą przetrwać nawet najbardziej rzadkie i zagrożone gatunki.
Obecnie w Polsce mamy 23 parki narodowe, każdy z nich chroni inny typ ekosystemu - od gór i wyżyn, przez puszcze i lasy, aż po wybrzeże morskie i jeziora. Ta różnorodność środowisk przekłada się na bogactwo gatunkowe fauny.
Symboliczne zwierzęta polskich parków
Żubr europejski (Bison bonasus)
Największy ssak lądowy Europy i prawdziwy symbol ochrony przyrody w Polsce. Jeszcze na początku XX wieku gatunek ten był na skraju wyginięcia - ostatni dziki żubr został zabity w Puszczy Białowieskiej w 1919 roku. Dzięki międzynarodowemu programowi hodowli i reintrodukcji, żubry powróciły do polskich lasów. Obecnie największa populacja żyje w Białowieskim Parku Narodowym, ale spotyka się je również w Bieszczadzkim Parku Narodowym.
Żubry to zwierzęta stadne, żyjące w grupach rodzinnych prowadzonych przez doświadczoną samicę. Mimo swojej potężnej budowy (samce mogą ważyć nawet 800 kg), są roślinożercami, żywiącymi się trawami, ziołami, liśćmi i korą drzew. Zimą, gdy pokarm jest trudniej dostępny, są dokarmiane przez leśników.
Ryś euroazjatycki (Lynx lynx)
Ten dziki kot jest największym przedstawicielem rodziny kotowatych w Polsce. Charakteryzuje się puszystym futrem, krępą budową ciała i charakterystycznymi pędzelkami na uszach. Rysie są bardzo skryte i trudne do zaobserwowania w naturalnym środowisku. Zamieszkują głównie rozległe, stare lasy, gdzie mogą znaleźć odpowiednią ilość zwierzyny.
Rysie w Polsce występują głównie w północno-wschodniej części kraju (Puszcza Białowieska, Puszcza Augustowska) oraz w Karpatach. Są samotnikami o zmierzchowej i nocnej aktywności, co dodatkowo utrudnia ich obserwację. Polują głównie na sarny, zajęczaki oraz gryzonie, a dzięki swoim umiejętnościom wspinaczkowym mogą również łapać ptaki. Populacja rysia w Polsce jest szacowana na około 200 osobników.
Orzeł przedni (Aquila chrysaetos)
Ten majestatyczny ptak drapieżny, nazywany również orłem złotym, jest jednym z największych ptaków w Polsce. Rozpiętość jego skrzydeł może dochodzić do 2,3 metra! W naszym kraju występuje głównie w Bieszczadzkim i Tatrzańskim Parku Narodowym, gdzie gniazduje na trudno dostępnych skalnych półkach lub na wysokich drzewach.
Orły przednie są na szczycie łańcucha pokarmowego w swoim środowisku. Polują głównie na średniej wielkości ssaki, takie jak zające, lisy, młode sarny, ale potrafią również chwytać inne ptaki. Ich wzrok jest wyjątkowo ostry - potrafią dostrzec drobne zwierzęta z wysokości kilkuset metrów! W Polsce gniazduje zaledwie około 30-35 par tych majestatycznych ptaków.
Wilk szary (Canis lupus)
Wilk, przez wiele lat intensywnie tępiony, powrócił do polskich lasów i jest obecnie objęty ścisłą ochroną. Ten inteligentny drapieżnik żyje w rodzinnych grupach zwanych watahami, na czele których stoi para alfa - dominujący samiec i samica.
Wilki są doskonale przystosowane do życia w lasach i górach Polski. Mają wyśmienity słuch i węch, potrafią pokonywać duże odległości w poszukiwaniu pożywienia, a ich wycie to forma komunikacji wewnątrz watahy. W naszym kraju najwięcej wilków żyje w Bieszczadach, Beskidach, Puszczy Białowieskiej i Puszczy Augustowskiej oraz w lasach zachodniej Polski. Obecnie populacja wilków w Polsce liczy około 1500-2000 osobników i powoli rośnie.
Inne rzadkie gatunki zwierząt w polskich parkach
Poza wymienionymi wyżej symbolicznymi gatunkami, w polskich parkach narodowych możemy spotkać wiele innych rzadkich i chronionych zwierząt:
- Niedźwiedź brunatny (Ursus arctos) - występuje głównie w Bieszczadzkim i Tatrzańskim Parku Narodowym
- Bóbr europejski (Castor fiber) - gatunek, który został skutecznie reintrodukowany w Polsce i obecnie zamieszkuje większość parków narodowych z odpowiednimi zbiornikami wodnymi
- Głuszec (Tetrao urogallus) - rzadki ptak występujący w Babiogórskim, Gorczańskim i Karkonoskim Parku Narodowym
- Sokół wędrowny (Falco peregrinus) - jeden z najszybszych ptaków świata, powracający powoli do polskich parków narodowych
- Foka szara (Halichoerus grypus) - występująca w Słowińskim Parku Narodowym
- Kozica (Rupicapra rupicapra) - występująca w Tatrzańskim Parku Narodowym
- Świstak (Marmota marmota) - zamieszkujący wyższe partie Tatrzańskiego Parku Narodowego
Zagrożenia i ochrona
Niestety, wiele z wymienionych gatunków wciąż jest zagrożonych wyginięciem. Główne zagrożenia to:
- Fragmentacja siedlisk spowodowana rozwojem infrastruktury
- Zmiany klimatyczne
- Kłusownictwo
- Nadmierna eksploatacja turystyczna niektórych obszarów
- Zanieczyszczenie środowiska
Na szczęście podejmowane są liczne działania mające na celu ochronę tych unikalnych gatunków. Należą do nich m.in. programy reintrodukcji, tworzenie korytarzy ekologicznych, edukacja społeczeństwa czy monitoring populacji. Każdy z nas może przyczynić się do ochrony bioróżnorodności, choćby przez odpowiedzialne zachowanie podczas wizyt w parkach narodowych.
Najlepsze miejsca do obserwacji dzikich zwierząt
Jeśli chcesz na własne oczy zobaczyć niektóre z opisywanych gatunków, warto odwiedzić następujące miejsca:
- Białowieski Park Narodowy - największa szansa na obserwację żubrów (zwłaszcza zimą przy paśnikach), wilków, łosi
- Bieszczadzki Park Narodowy - możliwość obserwacji wilków, rysi, niedźwiedzi (z bezpiecznej odległości!), a także orłów przednich
- Tatrzański Park Narodowy - tu można spotkać kozice, świstaki, a z ptaków - orły przednie i sokoły
- Biebrzański Park Narodowy - raj dla obserwatorów ptaków, szczególnie podczas wiosennych i jesiennych migracji
- Słowiński Park Narodowy - miejsce, gdzie można czasem zaobserwować foki szare
Pamiętaj jednak, że podczas obserwacji dzikich zwierząt najważniejsze jest zachowanie odpowiedniego dystansu i szacunku dla ich naturalnego środowiska. Nigdy nie zbliżaj się do dzikich zwierząt, nie próbuj ich dokarmiać ani płoszyć. Najlepiej korzystać z wytyczonych szlaków i punktów obserwacyjnych, a także z pomocy doświadczonych przewodników.